فاشیسم : مفر جامعه سرمایه داری از بحران

راینهارد کونل در سال ۱۹۷۱ با نوشتن کتاب «فاشیسم، مفر جامعه سرمایه‌داری از بحران» به بررسی چگونگی برآمدن فاشیسم در کشورهای آلمان و ایتالیا در فاصله زمانی بین دو جنگ جهانی می‌پردازد. این کتاب در ۵ بخش با شروع از بررسی وضعیت کشور‌های سرمایه داری پس از جنگ جهانی اول، به تبیین چگونگی ساخت و تکامل جنبش‌های فاشیستی، کارکردها، ساخت‌های اجتماعی و روش‌های حکومت‌مندی فاشیستی، چگونگی تجهیز و ساماندهی توده‌ها، بررسی مسایل پیرامون جنبش‌های فاشیستی و وضعیت فاشیسم در جهان پس از سال ۱۹۴۵ می‌پردازد. مهمترین ویژگی فاشیسم که آن را از اشکال حکومت‌های دیکتاتوری متمایز می‌کند پایگاه توده‌ای آن است. کونل با ترسیم روند اتفاقات پس از جنگ جهانی اول و پیگیری نخستین امواج جنبش فاشیستی که در ایتالیا پدید آمد گروه‌های اجتماعی حامی فاشیسم نوپا را تبیین می‌کند: نظامیانی که در زمانه صلح دیگر نیازی به آنان نبود، ولی همچنان نیاز به اعمال طرز تفکر نظامی خود داشتند. تجار و کشاورزان خرده‌پایی که با انحصارطلبی سرمایه‌داران بزرگ مخالف بودند، اما به واسطه مالکیت ابزار تولید پایگاه اجتماعی خود را بالاتر از کارگران می‌دیدند و معتقد بودند که شرایط زندگی‌شان باید با کارگران کاملا متفاوت باشد، کارمندان جز و حتی دانشجویان. به طور کلی هر اندازه پایگاه اجتماعی طبقات متوسط با تهدید بیشتری روبه‌رو می‌شد و خیالی بودن امتیازاتی که برای خود متصور می‌شدند بیشتر نمایان می‌شد تمایلات فاشیستی نیز قوت می‌گرفت. این اعتراض به تنزل پایگاه اجتماعی بهترین مکان برای تجلی خود را در تحرکات فاشیستی می‌یافت. دلیل عمده‌ای که کونل این حرکت را علی‌رغم ضدیتش با وضع موجود محافظه‌کارانه و ارتجاعی می‌خواند تمایل آن برای حرکت به عقب در تاریخ است، زیرا آنها تمایل داشتند با برگرداندن منطق سرمایه‌داری به دورانی پیش از شکل‌بندی امپریالیستی آن از موجودیت خود دفاع کنند: امری که امکان‌پذیر نیست. ایدئولوژی فاشیسم نیز هم برای طرفداران توده‌ای و هم برای نظم حاکم مفید بود، زیرا از سویی باید تجلی‌گاه نارضایتی‌های مردم از وضع موجود می‌بود و از سوی دیگر نباید خطری برای نظام سرمایه‌داری حاکم بر این کشورها پدید می‌آورد.